اجاواجا  و اخته

در دوازدهمین شماره « آشنایی باگیلکی» به معرفی دو گونه درخت  می پردازیم :

به گزارش  پایگاه خبری سرتوک،درپی انتشار مطلب گیلکی از  استاد اکبرزاده باغبان که مورد  استقبال مخاطبین قرار گرفت بر آن شدیم که با نظارت استاد اکبرزاده باغبان و سایر اساتید وهمراهی دوستداران زبان وگویش گیلکی  دوشنبه های هر هفته در ستون « آشنایی باگیلکی» با معرفی هر آنچه که به پویایی وترویج زبان مادری و واژگان گیلکی کمک می کند  قدمی هرچند کوچک در احیاء این زبان مادری برداریم .(12)

در این شماره دو گونه درخت که بیشتر در وسعت حوزه گیلان قابل رویت است ،معرفی و مورد بررسی قرار می گیرد.

دو گونه درختی در گیلان که اسم یکی از آنها کمتر شنیده شده است: ۱_ اجاواجا  ۲_ اخته

اجا واجا ajavaja  گونه ای از درختان جنگلی از تیره بیدها با برگی سبز و تیره شبیه بید با شاخه های مستقیم و بلند و فاقد میوه  چوبش بسیار شکننده و بدون استحکام است و به کار سوختن می آید، از پوست این درخت طنابهای ضخیمی می تابند که به سختی پاره و گسیخته می گردد، از پوستش مایعی ترشح می شود که پوست دست را به رنگ زرد تیره در می آورد. به دلیل تلخی فراوان این شیرابه در برخی موارد از آن برای گرفتن ماهی از آبگیرها استفاده می شود. برگ این درخت را به مقدار متناسبی می چینند و پس از کوبیدن در آب میریزند، بعد از لحظاتی ماهی با چشیدن ،تلخابه نیمه جان به روی آب آمده و به آسانی صید می شود. این درختان بیشتر در کناره رودخانه ها و نهرها میرویند و هیچ ارزش صنعتی ندارند. در گذشته با غلاف پوستی آن در گیلان گونه ای اسباب بازی به شکل هفت تیر ساخته می شد که دلخواه کودکان بود. این درخت در نواحی مختلف گیلان به نامهای کول ، کوله ،خاس کوله، کیش چوست، چشت، هس و پل نیز خوانده می شود در مازندران به نام جَز Jaz نامیده می شود (نیز ن. ک کول)

اخته axta’ (۱)  درختی از تیره زیتونیان که میوه ای بیضوی شکل و کم گوشت دارد. این میوه در آغاز سبز و سفت به هنگام رسیدن به گونه ای زرد و نیم سفت و در شروع به رسیدن سرخ روشن و در مرحله تکامل سرخ جگری و نزدیک به سیاه است.

گوشتی لطیف و ترد با طعمی ترش و مطبوع و مزه ای خاص دارد و شاید به دلیل رنگش به زغال اخته معروف شده است.

میوه اخته به گونۀ تر و خشک و خشک خیس داده مصرف می شود، چاشنی آن نمک و گلپر است. در صورتی که خوب نرسیده باشد طعم آن گس و دهن گیر است.

از میوه تازه اش مربای فوق العاده لذیذ و گوارایی تهیه می نمایند. برگ درختچه اخته مصرف طبی بومی دارد و دم کرده آن برای پایین آوردن فشار خون مناسب است.  در مناطق مختلف گیلان به نامهای ،ال ،سیا ،ال سیالف نیز نامیده می شود.

منبع : لغت‌نامه گیله گپ فریدون نوزاد _ غلامرضا اکبرزاده باغبان