بادهای گیلان

رشت_سرتوک_وزش بادهای گرم موسمی وباد سرد که هر یک یادآور خاطراتی مانند حریق در اراضی جنگلی و طوفان وایجاد بروز مشکل برای قایق های ماهیگیری وصیادان را در ذهن تداعی می کند ولی بادها در گیلان اسامی خاص خود را دارند که خواندنی است.

به گزارش پایگاه خبری سرتوک،درپی انتشار مطلب گیلکی از  استاد اکبرزاده باغبان که مورد  استقبال مخاطبین قرار گرفت بر آن شدیم که با نظارت استاد اکبرزاده باغبان و سایر اساتید وهمراهی دوستداران زبان وگویش گیلکی از این پس دوشنبه ها در ستون « آشنایی باگیلکی» با معرفی هر آنچه که به پویایی وترویج زبان مادری و واژگان گیلکی کمک می کند  قدمی هرچند کوچک در احیاء این زبان مادری برداریم .(۶)

گویش و لهجه گیلکی
گویش گیلکی یکی از گویش های مرسوم در خطه شمالی ایران است.زبان گیلکی از گروه زبانهای ایرانی شاخه شمال غربی و در مجموع زبانهای کاسپین است، که در قسمت گیلان و دیلمستان رایج است و زبان مادری مردم استان گیلان و جوامع کوچکتری در استانهای مجاور، از جمله استانهای مازندران و زنجان، و نیز در استان تهران است.
زبان گیلکی شاخه‌ای از زبانی است به نام پهلوی اشکانی و مردم سرزمین‌های گیلان، طبرستان (مازندران) قدیم، گرگان، قزوین، ری، دامغان، سمنان، همدان، آذربایجان، لرستان، کردستان و … با آن یا لهجه‌ای از آن صحبت می کردند. از دیدگاه تاریخی  به زبان پارثی (پهلوی اشکانی) وابستگی دارد.
زبان گیلکی، مشتمل بر سه لهجه بیه‌پسی (گیلان غربی)، بیه‌پیشی (گیلان شرقی؛ بیه پیش)، و گالشی است. مردم شمال غربی گیلان، به زبانی از خانواده گویش های کناره دریای مازندران که زبان تالشی است صحبت می‌کنند.در زبان گیلکی ویژگی‌های زبان‌های باستان ایران دیده می‌شود، برای نمونه صرف فعل در زبان گیلکی با صرف فعل در زبان پهلوی و زبان پارتی شباهت دارد و نیز همگونی‌های وجه اخباری و ماضی نقلی در گیلکی و پهلوی کاملاً قابل بررسی است.
برای زبان گیلکی شامل چند لهجه است که عبارتند از: رشتی، رودباری، صومعه‌سرایی، لاهیجانی، لنگرودی، رودسری، بندرانزلی، خمامی (در خمام و خشکبیجار)، لشت نشائی و فومنی .

تنفسی در زبان گیلکی

در ششمین شماره انتشار مطالب گیلکی به بادهای محلی گیلان می پردازیم:

نام بادهای گیلان :
نام محلی و مشخصات بادهایی که در استان گیلان می وزند :

@سرتوک وا s∂r tuk , vâ :

بادی است که از شمال شرقی می‌وزد و موجب دگرگونی هوا می‌شود. در فصل زمستان همراه با طوفان به مدت چند روز می‌وزد و بادی سرد و مرطوب است که پس از فروکش آن، صید ماهی فراوان است.

@آفتاب بوشو وا âftâb bušo va

بادی است که از قسمت غربی می‌وزد و موجب دگرگونی هوا می‌گردد.

@ سیاه وا sia va :

جهت وزش این باد شمال غربی و فصل وزش آن پاییز و زمستان است و مدت وزش آن چند ساعت می‌باشد. این باد خنک و مرطوب بوده و با وزش آن رنگ دریا سیاه می‌شود.

@بیج باد bij∂ bâd :

باد سرد زمستانی است که موجب سردی هوا می‌شود.

@بیرون وا birun vâ :

بادی که از شمال مرداب می‌وزد.

@خزری وا x∂z∂ri vâ

بادی است که از دریای خزر می‌وزد و باعث سردی و طوفان می‌شود.باد خزری دارای جهت شمال غربی است که در فصل سرد می‌وزد و مدت وزش آن چند روز می‌باشد. این باد سرد و مرطوب است و موجب طوفانی شدن دریا و در نتیجه افزایش صید ماهی می‌شود.

@خشکه وا xošk∂ vâ :

بادی است که از شمال مرداب انزلی می‌وزد.

@دشته وا d∂št∂ vâ :

جهت وزش این باد سرد و مرطوب شمال غربی است و زمان وزش آن بیشتر در عصر فصول بهار، تابستان و پاییز می‌باشد و مدت وزش آن چند روز است.

@سیاوا sia vâ :

باد جنوب غربی مرداب انزلی است.

@کنار وا (کنارگیلوا) k∂râr vâ :
بادی است که از کرانه‌ی جنوبی مرداب می‌وزد در واقع جهت وزش این باد جنوبی یا جنوب‌شرقی است و موجب آرامش دریا و کاهش ارتفاع موج می‌شود. این باد به مدت چند ساعت می‌وزد و خشک و خنک است.

@کوتیم وا kutim v∂

باد جنوب شرقی گیلان است.

@گرمه وا g∂rm∂ . vâ :

بادی است که از جنوب گیلان می‌وزد. این باد از کویر ایران می‌وزد و به جهت گرم بودنش گرمش g∂rm∂š نامیده می‌شود. وزش این باد موجب آتش سوزی جنگل‌ها و ساختمان‌های چوبی و سبب بیماری و ناراحتی می‌گردد.
در تمام طول سال به علت واقع شدن مراکز پرفشار در مناطق سیبری و قطب شمال، جریانات هوا و باد سرد از سمت شمال به استان گیلان می‌وزد، اما در فصول سرد سال گاهی به علت استقرار مرکز کم‌فشار در سطح زمین در منطقه دریای سیاه و یا شمال عراق و یا در شرق ترکیه، جهت وزش باد تغییر نموده و به صورت غیر متعارف از جنوب غربی به سوی گیلان جریان می‌یابد و پدیده فون Foehn یا گرم باد گیلان را پدید می‌آورد. این بادهای گرم و خشک از جنوب و جنوب‌غربی به منطقه گیلان می‌وزند.
هنگامی که در این شرایط توده هوا از منطقه پرفشارتر جنوب البرز به سمت منطقه کم‌فشار شمال البرز جریان می‌یابد رطوبت خود را در همان سمت جنوبی البرز و هنگام صعود از کوه از دست داده و در نتیجه در قسمت شمالی البرز هنگام نزول به سمت جلگه ساحلی کاملا گرم و خشک می‌شود. به همین دلیل ‌دمای منطقه افزایش فوق‌العاده‌ای یافته و رطوبت آن به شدت کاهش می‌یابد و احتمال وقوع آتش‌سوزی جنگل بالا می‌رود. همچنین به دلیل ذوب برف مناطق کوهستانی احتمال سیل نیز وجود خواهد داشت.
گراف‌های مربوط به دما در ایستگاه هواشناسی رشت گویای آن است‌که دما به هنگام ظهور گرم باد تا میزان 21 درجه سانتی‌گراد در مدت کمتر از 3 ساعت افزایش نشان داده و در همین مدت زمانی 3 ساعته نیز به میزان 21 درجه سانتی‌گراد به هنگام فروکش کردن گرم‌باد، افت دما وجود داشته است. به هنگام ظهور گرم باد، وجود یک جت استریم و همزمان با آن شکست تروپوپاز در منطقه قابل استدلال است. تشکیل یک مرکز کم‌فشار در منطقه دریای سیاه و مدیترانه در گزارشات پیش‌بینی همزمان با گرم‌باد مشهود خواهد‌بود که به موازات آن مرکز پرفشار بر روی دریای خزر قرار خواهد داشت.
گاهی اوقات وجود این باد گرم جنوبی فقط در ایستگاه تحقیقات هواشناسی کشاورزی رشت با سرعتی حدود 15 متر بر ثانیه ثبت می‌شود درحالی‌که همزمان در فرودگاه رشت با چند کیلومتر فاصله از ایستگاه قبلی باد آرام و در بندر انزلی باد شمالی گزارش شده‌است.

@گیله وا gil∂. vâ :

بادی است که از شمال شرقی از دریا به خشکی می‌وزد و موجب سرسبزی و پرباری درختان در بهار می‌گردد.
زمان وزش آن بیشتر در عصر روزهای آفتابی در بهار و تابستان است. این باد خنک و مرطوب بوده و وزش آن موجب لطافت هوا می گردد.

@باد منجیل:

در ماه‌های گرم سال با توجه به سرد بودن نسبی آب دریای خزر، یک مرکز پرفشار نسبی محلی بر روی دریا تشکیل می گردد. همچنین در این ماه‌ها بطور متناوب هر چند روز یک‌بار زبانه پرفشار آزورس به هنگام حرکت دائمی خود به سوی شرق ،‌ موجب افزایش فشار در سواحل دریای خزر می‌گردد و پرفشار محلی مذکور را تقویت می نماید و چون در همین ماه‌ها کم فشار حرارتی مناطق جنوبی البرز و فلات ایران را در برگرفته است، بطورطبیعی حرکت هوا از سمت منطقه پرفشار شمال البرز به سمت منطقه کم‌فشار جنوب آن خواهد بود. لذا در این زمان حرکت باد از سمت شمال بوده و از طریق کانال‌های ارتباطی بین کناره و فلات ایران نظیر دره منجیل به سمت جنوب می‌وزد که بادهای تابستانه منجیل را به وجود می آورد.

در ماه‌های سرد سال ارتفاعات البرز و آذربایجان و ارتفاعات مرکزی پوشیده از برف بوده و در نتیجه یک مرکز پرفشار بر روی فلات ایران به وجود می‌آید در حالی‌که در بخش‌های شمالی البرز و سواحل خزر به علت گرمای نسبی آب دریا یک مرکز کم فشار به‌وجود می‌آید و در نتیجه جریان هوا از جنوب البرز به سمت شمال آن برقرار مییگردد، اما با توجه با اینکه پرفشارهای سیبری و قطبی و آزور و کانادا غالبا نوار شمالی ایران را در فصول سرد سال تحت تاثیر قرار می‌دهند، لذا موجب تعدیل گرادیان فشار گردیده و در نتیجه شدت وزش باد جنوبی تقلیل می‌یابد. به این دلیل در ماه‌های سرد سال با وجود استقرار مرکز پرفشار در بخش‌های جنوبی البرز و فلات ایران و وجود کم‌فشار برروی دریای خزر، تداوم و شدت وزش بادهای جنوبی قابل توجه نبوده و برعکس در ماههای گرم سال ، وزش بادهای شمالی به جنوب البرز بسیار قابل توجه می‌باشد.

گفتنی است؛نام پایگاه خبری تحلیلی سرتوک از “سرتوک وا” گرفته شده است.
منابع :
(سالنامه آمار استان گیلان ۱۳۸۵)
و سایت :
guilangeologist.blogfa.com/post/63