آبچلیک

اختصاصی سرتوک؛درپی انتشار مطلب گیلکی از  استاد اکبرزاده باغبان که مورد  استقبال مخاطبین قرار گرفت بر آن شدیم که با نظارت استاد اکبرزاده باغبان و سایر اساتید وهمراهی دوستداران زبان وگویش گیلکی از این پس دوشنبه ها در ستون « آشنایی باگیلکی» با معرفی هر آنچه که به پویایی وترویج زبان مادری و واژگان گیلکی کمک می کند  قدمی هرچند کوچک در احیاء این زبان مادری برداریم .(۲)

گویش و لهجه گیلکی  گویش گیلکی یکی از گویش های مرسوم در خطه شمالی ایران است.

زبان گیلکی از گروه زبانهای ایرانی شاخه شمال غربی و در مجموع زبانهای کاسپین است، که در قسمت گیلان و دیلمستان رایج است و زبان مادری مردم استان گیلان و جوامع کوچکتری در استانهای مجاور، از جمله استانهای مازندران و زنجان، و نیز در استان تهران است.

زبان گیلکی شاخه‌ای از زبانی است به نام پهلوی اشکانی و مردم سرزمین‌های گیلان، طبرستان (مازندران) قدیم، گرگان، قزوین، ری، دامغان، سمنان، همدان، آذربایجان، لرستان، کردستان و … با آن یا لهجه‌ای از آن صحبت می کردند. از دیدگاه تاریخی  به زبان پارثی (پهلوی اشکانی) وابستگی دارد.

زبان گیلکی، مشتمل بر سه لهجه بیه‌پسی (گیلان غربی)، بیه‌پیشی (گیلان شرقی؛ بیه پیش)، و گالشی است. مردم شمال غربی گیلان، به زبانی از خانواده گویش های کناره دریای مازندران که زبان تالشی است صحبت می‌کنند.

در زبان گیلکی ویژگی‌های زبان‌های باستان ایران دیده می‌شود، برای نمونه صرف فعل در زبان گیلکی با صرف فعل در زبان پهلوی و زبان پارتی شباهت دارد و نیز همگونی‌های وجه اخباری و ماضی نقلی در گیلکی و پهلوی کاملاً قابل بررسی است.

زبان گیلکی شامل چند لهجه است که عبارتند از: رشتی، رودباری، صومعه‌سرایی، لاهیجانی، لنگرودی، رودسری، بندرانزلی، خمامی (در خمام و خشکبیجار)، لشت نشائی و فومنی .

تنفسی در زبان گیلکی:

امروز می‌پردازیم به شناسایی یکی از پرندگان نام آشنای گیلان زمین :  آبچیلیک ABCİLİK ” بر ِهم “جانورشناس معروف آلمانی این پرنده را به شرح زیر معرفی کرده است : خانواده ای پرجمعیت و از گروه آبچرهای حقیقی است. اعضای خانواده آبچیلیک نوعا بدن باریک کله کوچک ، منقار دراز و پاهای بلند دارند.

قسمت خلفی منقار آنها نرم و بخش قدامی منقار سخت و شاخی است. بالهایشان بلند و باریک و نوک تیز ، دم دراز و پرآنها کوتاه است. آبچیلیکها ” مقدمتا ” به نواحی شمالی تعلق دارند ولی از آنجائی که مهاجر هستند تا دور افتاده ترین ممالک گیتی مهاجرت می کنند.

آبهای جاری ،ساحلی، آبهای راکد، باتلاقها و تالابها و ندرتاً ساحل دریا زیستگاههای این پرنده به شمار می آید راه رفتن آنها خرامانه، قدم برداشتنشان متانی و پروازشان به طرز حیرت آوری سبک و سریع میباشد. آوای آنها که از دور به گوش می رسد مطبوع است .

همگی آبچیلیکها شناگران و در موقع بروز خطر غواصان فوق العاده ماهری هستند. رموک و پر احتیاط و با هوش هستند و تجربه را بسرعت کسب و ملکه خود می کنند . نسبتا” اجتماعی هستند، گله های بزرگ تشکیل می دهند.

روی زمین لانه می سازند و از مواد حیوانی و بعضا گیاهی تغذیه میکنند.

آبچلیک از خانواده Scolopacidae و اسامی معروف ترین آنها بشرح زیر است:  آبچیلیک دودی با نام علمی Tringa erythropus آبچیلیک پاسرخ Tringa totanus بچیلیک تالابی با نام علمی Tringa stagnatilis ، آبچلیک پاسبز با نام علمی Tringa nebularia آبچیلیک تک رو با نام علمی Tringa ochropus و بالاخره آبچیلیک خالدار و آبچیلیک آواز خوان و آبچیلیک نوک سربالا…