سبزه میدان

به گزارش پایگاه خبری سرتوک،درپی انتشار مطلب گیلکی از  استاد اکبرزاده باغبان که مورد  استقبال مخاطبین قرار گرفت بر آن شدیم که با نظارت استاد اکبرزاده باغبان و سایر اساتید وهمراهی دوستداران زبان وگویش گیلکی از این پس دوشنبه ها در ستون « آشنایی باگیلکی» با معرفی هر آنچه که به پویایی وترویج زبان مادری و واژگان گیلکی کمک می کند  قدمی هرچند کوچک در احیاء این زبان مادری برداریم .(۵)

گویش و لهجه گیلکی
گویش گیلکی یکی از گویش های مرسوم در خطه شمالی ایران است.زبان گیلکی از گروه زبانهای ایرانی شاخه شمال غربی و در مجموع زبانهای کاسپین است، که در قسمت گیلان و دیلمستان رایج است و زبان مادری مردم استان گیلان و جوامع کوچکتری در استانهای مجاور، از جمله استانهای مازندران و زنجان، و نیز در استان تهران است.
زبان گیلکی شاخه‌ای از زبانی است به نام پهلوی اشکانی و مردم سرزمین‌های گیلان، طبرستان (مازندران) قدیم، گرگان، قزوین، ری، دامغان، سمنان، همدان، آذربایجان، لرستان، کردستان و … با آن یا لهجه‌ای از آن صحبت می کردند. از دیدگاه تاریخی  به زبان پارثی (پهلوی اشکانی) وابستگی دارد.
زبان گیلکی، مشتمل بر سه لهجه بیه‌پسی (گیلان غربی)، بیه‌پیشی (گیلان شرقی؛ بیه پیش)، و گالشی است. مردم شمال غربی گیلان، به زبانی از خانواده گویش های کناره دریای مازندران که زبان تالشی است صحبت می‌کنند.در زبان گیلکی ویژگی‌های زبان‌های باستان ایران دیده می‌شود، برای نمونه صرف فعل در زبان گیلکی با صرف فعل در زبان پهلوی و زبان پارتی شباهت دارد و نیز همگونی‌های وجه اخباری و ماضی نقلی در گیلکی و پهلوی کاملاً قابل بررسی است.
برای زبان گیلکی شامل چند لهجه است که عبارتند از: رشتی، رودباری، صومعه‌سرایی، لاهیجانی، لنگرودی، رودسری، بندرانزلی، خمامی (در خمام و خشکبیجار)، لشت نشائی و فومنی .

تنفسی در زبان گیلکی

 
در پنجمین شماره انتشار مطالب گیلکی از «سبزه میدان»رشت که یاد آور خاطرات پر شمار از دیر باز است همین بس که زنده یاد شیون فومنی شاعر پر آوازه گیلان زمین از سبزه میدان به عنوان مکان مانا وماندگار در تاریخ معاصر یاد کرد و گفت:«  موزر دوسته دانه میرزا مرد میدان بو

نه من نه تو که امی خانه سبزه میدان بو

نیشه می داغ منستان سفیدرودا خاطر که لاله لاله اون خون دیل خروشان بو

اویه که پر فوکونه واشک هراس کوتر

جوخوفته کو سر کبکانه ره خروس خوان بو

پائیز که ناجیه رختا درخت تن داشتی اَ باغ ر اون سایه ارش واگردان بو

پرنده بو که بهارا ارا اورا بوردی ایوار به کوی کمندان ایوار به گیلان بو

هوجور که باد بزنه خیزرانَ مُردابا

همیشه خواب اونه شین جنگلِ پریشان بو

ورای دانه نو بو ، تا خو را به داما کشه

اَ نَر تُرنگِ شکاربان هه خلق ایمان بو

به دونیا زنده نانستی نه شیخا نه شایا

خو آسمانِ ستاره ، خو سفره رِ نان بو

نفس دایی اَ هوا رِ ، نفس نفس گوفتی

گیلانِ حافظِ جان همت ِ جوانان بو

چره گی میرزایا خان ، خان اونه کوچیکا کونه

اونی که رعیتَ خونَ بوخوردبو ، خان بو

ورق ورق تَره تاریخه جَ دهه ایشتاو

گیلان مَشتِگی الان ، می خانه آبدان بو

به خون بینیشته غروب دم ایتا زمستان روز

گیلانِ خلقِ ستاره می کاس چومان بو

چره گولاز نوکونه شاعرانِ جی شیون

تی وصفِ حالِ رِ وختی قلم به فرمان بو

موزر دوسته دانه میرزا مردِ میدان بو

نه من ، نه تو که اَمی خانه سبزِمیدان بو»

یا همین طور استاد محمد عذر خواه خواننده ،ترانه سرا و آهنگ ساز خوش صدای گیلکی در تازه ترانه اش اثری مانا وماندگار از سبزه میدان خلق کرد که در آخرین کنسرتش با استقبال بی سابقه هنر دوستان گیلانی قرار گرفت.
می دیل تَلف تَلف زنه لَجوجه می دیل تَلف تَلف زنه لَجوجه
آخ پدره عاشقی کور بُسوجه تا که نبو راه بندان زود بیا سبزه میدان
تا که نبو راه بندان زود بیا سبزه میدان
شک نوا داشتن تو اصلا نازنین خدا خودش کولای قاضی کونه
ان مثل آیینه مِره روشنه تی پره ماره دیله راضی کونه
تی پره ماره دیله راضی کونه می دیل تلف تلف زنه لجوجه
می دیل تَلف تَلف زنه لَجوجه می دیل تَلف تَلف زنه لَجوجه
تا که نبو راه بندان زود بیا سبزه میدان تا که نبو راه بندان زود بیا سبزه میدان

و استاد غلامرضا اکبرزاده باغبان  شاعر دو زبانه گیلکی و فارسی چنین سرود:

جای جای خاک گیلان توتیای چشمم اما
سبزه میدان را برای دیدن تو دوست دارم

این بار سبزه میدان…

  سبزه میدان s.-meydan (امر) به هر محوطه سبزه زار اطلاق می شود، ولی در رشت یکی از بستانهای بسیار خوب و زیباست که سابقه ای کهن و تاریخی دارد این بستان به سال ۹۲۲ به زمان نبرد عظیم رشت، میان شیرزاد خان ماکلوانی با علی بیک سلطان و امیره سیاوش گسکری از شهرت بسیار برخوردار بود ( ابراهیم خان و شیرزاد سلطان به اتفاق اکابر و اصاغر لاهیجان روانه رشت شده و هم عنان فتح و ظفر به بلده رشت رسیده نزول فرمودند و روز دیگر شیرزاد سلطان در سبزه میدان پای چناله نشسته جار فرمود که هر کس اسیر داشته باشد حاضر سازد. بعد از آنکه احضار نمود حکم به قتل جمهور اسیران فرمود و سیصد سر از کشتگان جنگ پسیخان و سبزه میدان را حمل چهار پایان نموده به لاهیجان به نظر احمدخان رسانید … تاریخ گیلان، ص ۱۰۸ و ۱۰۹ ) … سبزه میدان رشت مرتباً دستخوش تحولاتی شد تا اینکه بین سالهای ۱۳۱۷ تا ۱۳۲۱ ه ق. شادروان محمد ولی خان سپهسالار تنکابنی اقدام به تعمیر و حراست آن نمود و باردیگر باغ سبزه میدان رشت رونق و شکوهی چشمگیر پیدا کرد.

در دوران نهضت آزادی خواهی و مشروطه طلبی و جنبش ضد امپریالیستی جنگل این بستان هم مرکز تجمع سیاسی و تظاهرات احزاب و جمعیتها بود و هم کانون تفریح و تفرج تمام طبقات شهر رشت، اکثر بیگانگانی که به گیلان آمده و به مطالعات بوم شناسی این منطقه پرداخته اند در سفرنامه های خود از سبزه میدان رشت ذکری به میان آورده اند، این بستان پر از درختهای منظم و کهن آزاد بود و اوج زیبایی اش تا سال ۱۳۱۵ خورشیدی ادامه یافت. 

منابع : واژه‌نامه گیله گپ زنده یاد استاد فریدون نوزاد و اینترنت